پرتودرمانی سرطان خون
همه چیز درباره پرتودرمانی سرطان خون (لوسمی)، نحوه انجام رادیوتراپی، عوارض جانبی و نقش کلیدی آن در پیوند مغز استخوان را در این راهنمای دقیق پزشکی بخوانید.
تشخیص سرطان خون میتواند مسیری پرچالش را پیش روی بیماران و خانوادههایشان قرار دهد. در حالی که شیمیدرمانی اغلب اولین خط درمان شناخته میشود، پرتودرمانی سرطان خون (Radiation Therapy) نقش حیاتی و غیرقابلانکاری در فرآیند بهبودی ایفا میکند. شاید بپرسید آیا این روش دردناک است؟ چه عوارضی دارد و چگونه به از بین بردن سلولهای سرطانی کمک میکند؟ در این مقاله تخصصی، ما با زبانی ساده اما علمی، تمام زوایای رادیوتراپی لوسمی را بررسی میکنیم تا با آگاهی کامل و دلی آرامتر این مسیر را طی کنید. این راهنما بر اساس جدیدترین پروتکلهای درمانی تدوین شده است.
دکتر احسان کرباسی، متخصص درمان سرطان.
برای مشاوره و رزرو نوبت همین حالا با شماره 02188627420تماس بگیرید.
پرتودرمانی سرطان خون چیست و چگونه عمل میکند؟
پرتودرمانی یا رادیوتراپی روشی است که در آن از پرتوهای پرانرژی (مانند اشعه ایکس یا پروتونها) برای آسیب رساندن به DNA سلولهای سرطانی و توقف رشد آنها استفاده میشود. سلولهای لوسمی به شدت به پرتو حساس هستند.
برخلاف شیمیدرمانی که درمانی سیستمیک است (کل بدن را تحت تأثیر قرار میدهد)، پرتودرمانی معمولاً یک درمان موضعی است؛ به این معنی که فقط سلولهای ناحیه خاصی از بدن را هدف قرار میدهد. با این حال، در موارد خاصی از سرطان خون، ممکن است از روشی به نام پرتودرمانی کل بدن (TBI) استفاده شود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
چه زمانی پزشک رادیوتراپی را برای لوسمی تجویز میکند؟
پزشکان معمولاً در شرایط خاصی از پرتودرمانی برای درمان لوسمی استفاده میکنند. شناخت این مراحل به درک بهتر نقشه درمان کمک میکند:
۱. آمادگی برای پیوند مغز استخوان (TBI)
یکی از رایجترین کاربردهای پرتودرمانی در سرطان خون، آمادهسازی بدن برای پیوند سلولهای بنیادی است. در این روش که “پرتودرمانی کل بدن” نامیده میشود، پرتو به کل بدن تابیده میشود تا:
- تمام سلولهای سرطانی باقیمانده در بدن از بین بروند.
- سیستم ایمنی بیمار سرکوب شود تا بدن پیوند جدید را پس نزند.
۲. درمان لوسمی در سیستم عصبی مرکزی
گاهی اوقات سلولهای لوسمی به مایع مغزی-نخاعی (اطراف مغز و نخاع) نفوذ میکنند. از آنجا که بسیاری از داروهای شیمیدرمانی نمیتوانند به خوبی از سد خونی-مغزی عبور کنند، پزشک ممکن است تابش پرتو به ناحیه جمجمه و ستون فقرات را تجویز کند.
۳. کوچک کردن اندامهای متورم
تجمع سلولهای لوسمی میتواند باعث تورم طحال، کبد یا غدد لنفاوی شود و به سایر اندامها فشار وارد کند. پرتودرمانی موضعی میتواند به سرعت این تورم را کاهش داده و درد بیمار را تسکین دهد.
۴. تسکین درد استخوان
اگر لوسمی باعث درد شدید در استخوانها شده باشد و شیمیدرمانی موثر واقع نشود، پرتودرمانی میتواند به عنوان یک روش تسکینی موثر عمل کند.
انواع روشهای پرتودرمانی در سرطان خون
تکنولوژیهای پزشکی پیشرفت چشمگیری داشتهاند و امروزه روشهای دقیقی برای به حداقل رساندن آسیب به بافتهای سالم وجود دارد:
پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation)
این روش رایجترین نوع است. دستگاهی خارج از بدن، پرتوها را دقیقا به ناحیه مورد نظر میتاباند. این فرآیند شبیه به عکسبرداری با اشعه ایکس است اما با دوز بالاتر و زمان طولانیتر. بیمار در طول درمان هیچ دردی حس نمیکند.
پرتودرمانی کل بدن (Total Body Irradiation - TBI)
همانطور که اشاره شد، این روش معمولاً همراه با دوزهای بالای شیمیدرمانی قبل از پیوند انجام میشود. درمان ممکن است در یک جلسه یا تقسیم شده در چندین نوبت (طی ۳ تا ۴ روز) انجام شود تا عوارض جانبی کاهش یابد.
| پرتودرمانی کل بدن (TBI) | آمادهسازی مغز استخوان برای پیوند سلول بنیادی و از بین بردن سلولهای مخفی سرطان. | تمام بدن به صورت یکنواخت | ۱ تا ۴ روز (معمولاً روزی ۲ بار) |
|---|---|---|---|
| پرتودرمانی موضعی طحال | کاهش درد و کوچک کردن طحال بزرگ شده (اسپلنومگالی) ناشی از تجمع سلولهای خونی. | ناحیه شکم و طحال | ۵ تا ۱۰ جلسه کوتاه |
| پرتودرمانی کرانیواسپاینال (CNS) | پیشگیری یا درمان نفوذ سرطان به مایع مغزی-نخاعی. | مغز و ستون فقرات | ۲ تا ۳ هفته (بسته به پروتکل) |
| پرتودرمانی تسکینی | کاهش درد استخوانها یا تودههایی که به اعصاب فشار میآورند. | نواحی درگیر درد (موضعی) | ۱ تا ۵ جلسه فوری |
| پرتودرمانی غدد لنفاوی | درمان تودههای لنفاوی متورم که به شیمیدرمانی پاسخ ندادهاند. | گردن، زیر بغل یا کشاله ران | ۲ تا ۴ هفته |
عوارض جانبی پرتودرمانی سرطان خون
آگاهی از عوارض جانبی به شما کمک میکند تا مدیریت بهتری بر شرایط داشته باشید. عوارض بسته به دوز پرتو و ناحیه تحت درمان متفاوت است و به دو دسته تقسیم میشود:
عوارض زودگذر و کوتاهمدت
این عوارض معمولاً چند هفته پس از شروع درمان ظاهر شده و مدتی پس از پایان آن از بین میروند:
- خستگی شدید: شایعترین عارضه که نیاز به استراحت فراوان دارد.
- تغییرات پوستی: قرمزی، خارش یا تیرگی پوست در ناحیه تحت تابش (شبیه آفتابسوختگی).
- ریزش مو: فقط در ناحیهای که پرتو دریافت میکند (مگر در TBI که کل بدن است).
- مشکلات گوارشی: تهوع، اسهال یا استفراغ (بیشتر در صورت تابش به ناحیه شکم).
- کاهش شمارش سلولهای خونی: که خطر عفونت و خونریزی را افزایش میدهد.
عوارض بلندمدت و دیررس
برخی عوارض ممکن است ماهها یا سالها بعد خود را نشان دهند، به ویژه در پرتودرمانی کل بدن:
- مشکلات تیروئید.
- کاتاراکت (آب مروارید) چشم.
- مشکلات باروری (ناباروری در مردان و زنان).
- آسیبهای ریوی (در موارد نادر).
تغذیه و مراقبتهای حین رادیوتراپی سرطان خون
برای اینکه بدن شما توانایی بازسازی سلولهای سالم را داشته باشد، رعایت نکات زیر ضروری است:
- هیدراته بمانید: نوشیدن آب فراوان به دفع سموم ناشی از تخریب سلولها کمک میکند.
- پروتئین کافی مصرف کنید: گوشت سفید، تخممرغ و حبوبات به ترمیم بافتها کمک میکنند.
- مراقبت از پوست: از لوسیونهای بدون عطر و تایید شده توسط پزشک استفاده کنید و ناحیه تحت تابش را در معرض نور مستقیم خورشید قرار ندهید.
هزینه رادیوتراپی سرطان خون
هزینه رادیوتراپی سرطان خون به عواملی مانند نوع مرکز درمانی (دولتی یا خصوصی) و پوشش بیمهای شما بستگی دارد؛ در مراکز دولتی این هزینه بسیار پایین و گاهی نزدیک به رایگان است.
در بخش خصوصی، هزینه هر جلسه پرتودرمانی به طور قابل توجهی بیشتر است و بسته به تعرفههای سال جاری و تکنیک دستگاه، متغیر خواهد بود.
علاوه بر این، تعداد جلسات و ناحیه تحت درمان که توسط متخصص پرتودرمانی تعیین میشود، نقش اصلی را در محاسبه مبلغ نهایی ایفا میکند.
آیا پرتودرمانی سرطان خون دردناک است؟
خیر، خودِ فرآیند تابش پرتو کاملاً بدون درد است و حسی شبیه به گرفتن عکس رادیولوژی دارد. با این حال، عوارض جانبی مانند التهاب پوست یا گلودرد ممکن است پس از چند جلسه ایجاد ناراحتی کنند که با دارو قابل کنترل است.
آیا بعد از رادیوتراپی سرطان خون بدن من رادیواکتیو میشود؟
در پرتودرمانی خارجی (که رایجترین نوع برای لوسمی است)، بدن شما پس از پایان جلسه درمان هیچگونه تشعشعی ندارد و تماس فیزیکی شما با کودکان یا زنان باردار کاملاً بیخطر است.
پرتودرمانی سرطان خون چقدر طول میکشد؟
مدت زمان درمان بستگی به هدف آن دارد:
- جلسات روزانه معمولاً بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول میکشند.
- برای پیوند مغز استخوان (TBI)، درمان معمولاً ۲ بار در روز به مدت ۳ تا ۴ روز انجام میشود.
- برای درمانهای تسکینی ممکن است تنها به چند جلسه محدود نیاز باشد.
نتیجهگیری
پرتودرمانی سرطان خون یکی از بازوهای قدرتمند درمان لوسمی است، به ویژه زمانی که هدف، پیوند سلولهای بنیادی یا درمان درگیری سیستم عصبی باشد. اگرچه کلمه “پرتو” ممکن است ترسناک به نظر برسد، اما در یک مرکز پرتودرمانی مجهز و با پیشرفت دستگاههای مدرن، دقت درمان افزایش و عوارض آن کاهش یافته است. مسیر درمان ممکن است دشوار باشد، اما با داشتن اطلاعات دقیق، حمایت تیم پزشکی و مراقبتهای صحیح، شانس بهبودی و بازگشت به زندگی عادی بسیار بالاست. به یاد داشته باشید که هر بیمار منحصر به فرد است و برنامه درمانی شما مختص شما طراحی میشود.
مهم: این مقاله صرفاً جهت اطلاعرسانی است. در صورت مشاهده علائم نگرانکننده یا سوالات تخصصی درباره روند درمان، حتماً با پزشک آنکولوژیست یا تیم رادیوتراپی خود مشورت کنید.
منبع: www.cancerresearchuk.org/about-cancer/acute-myeloid-leukaemia-aml/treating-aml/radiotherapy
سوالات متداول
پرتودرمانی سرطان خون روشی درمانی است که در آن از اشعههای پرانرژی برای از بین بردن سلولهای سرطانی در نواحی خاص بدن یا آمادهسازی برای پیوند مغز استخوان استفاده میشود.
خیر. پرتودرمانی معمولاً درمان اصلی سرطان خون نیست و بیشتر در کنار شیمیدرمانی یا قبل از پیوند مغز استخوان کاربرد دارد.
این روش زمانی استفاده میشود که سلولهای سرطانی در ناحیهای خاص تجمع یافته باشند یا برای آمادهسازی بدن قبل از پیوند مغز استخوان.
مدت درمان بسته به هدف پرتودرمانی متفاوت است و ممکن است از چند جلسه کوتاه تا چند روز درمان فشرده قبل از پیوند ادامه داشته باشد.
عوارض میتواند شامل خستگی، تهوع، ریزش مو در ناحیه درمان، کاهش سلولهای خونی و افزایش خطر عفونت باشد.
خیر. خود فرایند پرتودرمانی بدون درد است، اما ممکن است در طول درمان یا پس از آن احساس ناراحتی عمومی ایجاد شود.
بله. در برخی بیماران، پرتودرمانی کل بدن برای از بین بردن سلولهای سرطانی و آمادهسازی مغز استخوان انجام میشود.
بیشتر عوارض موقتی هستند و پس از پایان درمان بهتدریج بهبود مییابند، اما در موارد خاص ممکن است عوارض طولانیمدت ایجاد شود.
موفقیت پرتودرمانی به نوع سرطان خون، مرحله بیماری و ترکیب آن با سایر روشهای درمانی بستگی دارد.
پیگیری منظم پزشکی، انجام آزمایشهای خون، رعایت بهداشت فردی و گزارش علائم غیرعادی به پزشک اهمیت زیادی دارد.