تغذیه در سرطان مری: راهنمای جامع رژیم غذایی بیماران و مراقبان

جراحی ازوفاژکتومی (برداشتن تمام یا قسمتی از مری و بازسازی مسیر گوارشی، اغلب با بالا کشیدن معده به قفسه سینه) تغییرات قابل توجهی در آناتومی و عملکرد دستگاه گوارش ایجاد می‌کند که نیازمند تطابق دقیق رژیم غذایی است.

مراحل پیشرفت رژیم غذایی پس از جراحی:

1. تغذیه با لوله (Tube Feeding): بلافاصله پس از جراحی، بیمار معمولاً قادر به خوردن یا آشامیدن از راه دهان نیست. تغذیه از طریق یک لوله که مستقیماً وارد روده کوچک (ژژونوم) شده است (لوله ژژونوستومی یا J-tube) آغاز می‌شود. فرمولای مایع مخصوص از طریق این لوله به بدن می‌رسد.
2. شروع با مایعات شفاف (Clear Liquids): چند روز پس از جراحی (معمولاً حدود روز ۵-۷، طبق نظر جراح)، بیمار با مقادیر کم مایعات شفاف (آب، آب سیب صاف‌شده، چای کمرنگ، آب گوشت صاف‌شده) شروع می‌کند. همزمان، تغذیه با لوله ادامه دارد اما ممکن است ساعات آن کاهش یابد.
3. پیشرفت به مایعات کامل (Full Liquids): در صورت تحمل مایعات شفاف، بیمار به تدریج مایعات کامل (شیر، سوپ‌های میکس‌شده و صاف‌شده، ماست رقیق، بستنی ساده آب‌شده) را شروع می‌کند.
4. رژیم غذایی نرم (Soft Diet): پس از تحمل مایعات کامل، غذاهای نرم و پوره شده که نیاز به جویدن کمی دارند (مانند پوره سیب‌زمینی، تخم مرغ همزده نرم، ماهی پخته و له‌شده، میوه‌ها و سبزیجات پخته و پوره شده) به تدریج اضافه می‌شوند.
5. بازگشت تدریجی به رژیم غذایی عادی‌تر (با اصلاحات): با بهبودی بیشتر، بیمار می‌تواند به تدریج به سمت غذاهای با بافت عادی‌تر پیش برود، اما همچنان باید از دستورالعمل‌های خاصی پیروی کند.

دستورالعمل‌های مهم تغذیه پس از ازوفاژکتومی:

• وعده‌های غذایی بسیار کوچک و مکرر: به دلیل کوچکتر شدن حجم معده (یا جایگزینی مری با قسمتی از روده)، بیمار باید ۶ تا ۸ وعده کوچک در طول روز به جای ۳ وعده بزرگ مصرف کند. حجم هر وعده در ابتدا ممکن است حدود نصف تا یک فنجان باشد.
• آهسته غذا خوردن و خوب جویدن: این کار به هضم بهتر و جلوگیری از احساس پری و ناراحتی کمک می‌کند.
• جدا کردن مایعات از جامدات: مایعات را حداقل ۳۰ دقیقه قبل یا ۶۰ دقیقه بعد از وعده‌های غذایی جامد بنوشید. نوشیدن مایعات همراه با غذا می‌تواند باعث پری زودهنگام و تشدید سندرم دامپینگ شود. (سوپ به عنوان مایع در نظر گرفته می‌شود).
• صاف نشستن حین و پس از غذا خوردن: حداقل به مدت ۶۰ تا ۹۰ دقیقه پس از صرف غذا در وضعیت نشسته یا ایستاده باقی بمانید.
• پرهیز از دراز کشیدن بلافاصله بعد از غذا: برای جلوگیری از ریفلاکس، حداقل ۲ تا ۳ ساعت بین آخرین وعده غذایی و خواب فاصله باشد.
• بالا نگه داشتن سر تخت هنگام خواب: استفاده از بالش اضافی یا بالشتک گوه‌ای (wedge pillow) برای جلوگیری از ریفلاکس شبانه.

مدیریت مشکلات رایج تغذیه‌ای پس از جراحی

•  
• سندرم دامپینگ (Dumping Syndrome): ورود سریع مواد غذایی (به خصوص قندهای ساده) از معده کوچک شده به روده باریک.
  

   

  • علائم اولیه (۱۵-۳۰ دقیقه پس از غذا): درد شکم، نفخ، تهوع، اسهال، سرگیجه، تعریق، تپش قلب.
  • علائم تأخیری (۱-۳ ساعت پس از غذا): ضعف، تعریق، گرسنگی، لرزش (به دلیل افت قند خون).
  • راهکارهای غذایی:
    • پرهیز از مصرف قندها و شیرینی‌جات ساده (نوشابه، آبمیوه‌های صنعتی، شکلات، کیک).
    • محدود کردن کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده.
    • افزایش مصرف پروتئین و چربی‌های سالم در هر وعده.
    • مصرف فیبر محلول (مانند جو دوسر، حبوبات، برخی میوه‌ها).
    • وعده‌های کوچک و مکرر.
    • جدا کردن مایعات از جامدات.

    ریفلاکس و سوزش سر دل:احساس پری زودهنگام:عدم تحمل برخی غذاها:

    • چربی‌ها: ممکن است هضم چربی‌ها دشوار شود. چربی‌ها را به تدریج و در مقادیر کم به رژیم اضافه کنید. مدفوع چرب، بدبو یا شناور می‌تواند نشانه سوءجذب چربی باشد.
    • لاکتوز (قند شیر): برخی بیماران پس از جراحی دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شوند (نفخ، اسهال، درد شکم پس از مصرف لبنیات). استفاده از محصولات بدون لاکتوز یا کم‌لاکتوز و آنزیم لاکتاز می‌تواند کمک‌کننده باشد.