تومور پانکوست
تومور پانکوست (Pancoast Tumor) که به آن تومور سولکوس فوقانی نیز گفته می‌شود، نوع نسبتاً نادری از سرطان ریه است که به طور مشخص در قسمت بالایی (قله یا آپکس) ریه، نزدیک به دنده‌ها و ستون فقرات، ایجاد می‌شود. ویژگی اصلی و متمایز کننده این تومور، محل آن و تمایلش به تهاجم مستقیم به ساختارهای مجاور مانند دنده‌ها، مهره‌ها، عروق خونی و به‌خصوص اعصاب مهمی مانند شبکه عصبی بازویی (براکیال پلکسوس) و زنجیره عصبی سمپاتیک است.
تومور پانکوست چیست؟
تومور پانکوست نوع نسبتاً نادری از سرطان ریه (معمولاً از نوع غیر سلول کوچک یا NSCLC) است که به طور مشخص در بالاترین قسمت یا قله (آپکس) ریه، در ناحیه آناتومیکی به نام سولکوس فوقانی، ایجاد می‌شود. ویژگی بارز و تعریف‌کننده این تومور، محل قرارگیری آن و تمایلش به تهاجم مستقیم به ساختارهای حیاتی مجاور مانند دنده‌های فوقانی، مهره‌ها، عروق خونی و به‌ویژه اعصاب شبکه بازویی (که به بازو و دست عصب‌دهی می‌کند) و زنجیره عصبی سمپاتیک است.
دکتر احسان کرباسی، متخصص درمان سرطان.
برای مشاوره و رزرو نوبت همین حالا با شماره 02188627420تماس بگیرید.
این تهاجم اغلب منجر به بروز علائم مشخصی به نام سندرم پانکوست (شامل درد شدید شانه و بازو، ضعف عضلانی دست) و گاهی سندرم هورنر (افتادگی پلک، تنگی مردمک و کاهش تعریق صورت در همان سمت) می‌شود که متفاوت از علائم معمول سرطان ریه است.
انواع تومور پانکوست
اصطلاح “تومور پانکوست” بیشتر به محل قرارگیری تومور (در قله یا آپکس ریه و شیار فوقانی قفسه سینه) اشاره دارد تا یک نوع بافت‌شناسی (هیستولوژیک) خاص. با این حال، تومورهایی که در این محل ایجاد می‌شوند و به عنوان تومور پانکوست شناخته می‌شوند، عمدتاً انواع خاصی از سرطان ریه هستند:
سرطان ریه غیر سلول کوچک (NSCLC – Non-Small Cell Lung Cancer):
این شایع‌ترین دسته است و اکثریت قریب به اتفاق تومورهای پانکوست را تشکیل می‌دهد. زیرگروه‌های اصلی NSCLC که به صورت تومور پانکوست دیده می‌شوند عبارتند از:
- آدنوکارسینوما (Adenocarcinoma): در حال حاضر به نظر می‌رسد شایع‌ترین نوع بافت‌شناسی در تومورهای پانکوست باشد.
- کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma): قبلاً شایع‌تر بود و هنوز هم یکی از انواع اصلی است.
- کارسینوم سلول بزرگ (Large Cell Carcinoma): کمتر شایع است.
سرطان ریه سلول کوچک (SCLC – Small Cell Lung Cancer):
این نوع سرطان ریه که معمولاً رشد سریع‌تری دارد، به ندرت به صورت تومور پانکوست تظاهر می‌کند.
سایر موارد نادر: در موارد بسیار نادر، تومورهای دیگری مانند لنفوم، سارکوم یا حتی متاستاز از سرطان‌های دیگر می‌توانند در این ناحیه ایجاد شوند و علائمی شبیه به تومور پانکوست ایجاد کنند، اما تعریف کلاسیک تومور پانکوست معمولاً به سرطان اولیه ریه در آپکس اشاره دارد.
بنابراین، وقتی صحبت از “انواع تومور پانکوست” می‌شود، معمولاً منظور انواع بافت‌شناسی سرطان ریه (عمدتاً NSCLC و زیرگروه‌هایش) است که در محل مشخصه آپکس ریه رشد کرده‌اند.
علائم تومور پانکوست
علائم تومور پانکوست ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد شدید شانه، که ممکن است شامل درد در کتف شما نیز باشد.
- دردی که به سمت پایین بازو تیر می‌کشد و درست بالای انگشت کوچک شما، در مچ دست متوقف می‌شود.
- ضعف بازو و دست.
- درد گردن.
- درد در دنده‌های بالایی.
- تورم بالای بازو.
- از دست دادن مهارت (چالاکی) در دست و انگشتان.
- گزگز یا بی‌حسی در دست.
- خستگی.
- احساس تنگی در قفسه سینه.
- کاهش وزن بی‌دلیل.
تا ۵۰٪ از افرادی که تومورهای پانکوست دارند ممکن است دچار سندرم هورنر نیز شوند، که ممکن است باعث موارد زیر شود:
- گرگرفتگی صورت.
- افتادگی پلک (پتوز).
- فرورفتگی چشم (انوفتالموس).
- عدم تعریق (آنهیدروز).
- سیگار کشیدن.
- قرار گرفتن در معرض دود دست دوم.
- قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض مواد خاص، از جمله آزبست، گاز رادون و فلزات سنگین.
- بالای قفسه سینه.
- بالای کمر (پشت).
- دنده‌های قفسه سینه.
- رگ‌های خونی مجاور در بازوهای شما.
تشخیص تومور پانکوست
- آزمایش‌های تصویربرداری اضافی.
- نمونه‌برداری با سوزن (بیوپسی سوزنی).
- جراحی توراکوسکوپی با کمک ویدئو (VATS).
- توراکوتومی.
- سی‌تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری).
- پت اسکن (توموگرافی با نشر پوزیترون).
- ام‌آر‌آی (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی).
- T اندازه تومور شما و میزان گسترش آن را نشان می‌دهد.
- N به شما می‌گوید که آیا سرطان به غدد لنفاوی شما گسترش یافته است یا خیر.
- M نشان می‌دهد که آیا سرطان به نقاط دوردست بدن شما گسترش یافته است (متاستاز).
علت تومور پانکوست
علت اصلی تومور پانکوست مشابه سایر انواع سرطان ریه است، زیرا این تومور اساساً نوعی سرطان ریه محسوب می‌شود که در محل خاصی (قله یا آپکس ریه) رشد کرده است. مهم‌ترین و شایع‌ترین عامل خطر، استعمال دخانیات (به ویژه سیگار کشیدن) است و اکثریت قابل توجهی از بیماران مبتلا به تومور پانکوست، سابقه مصرف طولانی‌مدت سیگار دارند.
عوامل خطر دیگر شامل قرار گرفتن در معرض دود دست دوم سیگار و مواجهه طولانی‌مدت با مواد سرطان‌زای محیطی یا شغلی مانند آزبست (پنبه نسوز)، گاز رادون، و برخی فلزات سنگین یا مواد شیمیایی صنعتی است. این عوامل با آسیب رساندن به DNA سلول‌های ریه در طول زمان، منجر به ایجاد جهش‌های ژنتیکی و رشد کنترل نشده سلولی می‌شوند که در نهایت تومور پانکوست را تشکیل می‌دهد.
درمان تومور پانکوست
- کمورادیاسیون (شیمی‌درمانی و پرتودرمانی) و جراحی.
- کموایمونوتراپی (شیمی‌درمانی و ایمونوتراپی) و جراحی.
- کمورادیاسیون و ایمونوتراپی.
- پرتودرمانی.
- درمان هدفمند.
پیشگیری از تومور پانکوست
- از سیگار کشیدن و سایر محصولات دخانی خودداری کنید. اگر سیگار می‌کشید، با پزشک خود در مورد ترک سیگار صحبت کنید.
- تا حد امکان از دود دست دوم اجتناب کنید.
- اطمینان حاصل کنید که محیط شما عاری از مواد شیمیایی یا مواد مضر مانند آزبست است.
- علاوه بر این، اگر سابقه خانوادگی سرطان ریه دارید، یا مستعد ابتلا به سرطان ریه هستید، ممکن است بخواهید از پزشک خود در مورد غربالگری‌های پیشگیرانه سرطان سوال کنید.
مراحل و گرید تومور پانکوست
مرحله‌بندی (Staging) و درجه‌بندی (Grading) دو روش متفاوت برای توصیف تومور پانکوست و پیش‌بینی رفتار آن هستند:
۱. مرحله‌بندی (Staging) تومور پانکوست:
مرحله‌بندی تومور پانکوست بر اساس سیستم استاندارد TNM برای سرطان ریه (معمولاً نسخه هشتم AJCC) انجام می‌شود. این سیستم سه جنبه اصلی تومور را ارزیابی می‌کند:
- T (Tumor): اندازه تومور اولیه و میزان تهاجم آن به ساختارهای اطراف.
- T3: تومور به دیواره قفسه سینه، پرده جنب جداری، عصب فرنیک یا پریکارد تهاجم کرده باشد، یا تومورهای جداگانه‌ای در همان لوب وجود داشته باشد. در زمینه پانکوست، تهاجم به ساختارهای سولکوس فوقانی مانند دیواره قفسه سینه یا زنجیره سمپاتیک معمولاً T3 است.
- T4: تومور به ساختارهای حیاتی‌تری مانند دیافراگم، مدیاستن، قلب، عروق بزرگ، نای، عصب حنجره‌ای راجعه، مری، مهره‌ها، یا شبکه عصبی بازویی (براکیال پلکسوس) تهاجم کرده باشد، یا تومورهای جداگانه‌ای در لوب دیگری از همان ریه وجود داشته باشد. تهاجم به شبکه بازویی یا مهره‌ها که در پانکوست شایع است، آن را T4 می‌کند.
- N (Nodes): نشان‌دهنده درگیری غدد لنفاوی مجاور یا دورتر است (N0: بدون درگیری، N1, N2, N3: درگیری فزاینده غدد لنفاوی).
- M (Metastasis): نشان‌دهنده وجود یا عدم وجود گسترش (متاستاز) سرطان به نقاط دوردست بدن است (M0: بدون متاستاز، M1: وجود متاستاز).
- مرحله کلی (Overall Stage): با ترکیب اطلاعات T، N و M، یک مرحله کلی از I (مراحل اولیه) تا IV (مرحله پیشرفته/متاستاتیک) تعیین می‌شود. از آنجا که تومورهای پانکوست حداقل T3 هستند، حتی در صورت عدم درگیری غدد لنفاوی یا متاستاز (مثلاً T3 N0 M0)، مرحله آن‌ها حداقل Stage IIB خواهد بود. با تهاجم بیشتر (T4) یا درگیری غدد لنفاوی (N1-N3)، مرحله به Stage III افزایش می‌یابد و در صورت وجود متاستاز دوردست، Stage IV خواهد بود.
۲. درجه‌بندی (Grading) تومور پانکوست:
درجه‌بندی به ظاهر میکروسکوپی سلول‌های سرطانی و میزان شباهت آن‌ها به سلول‌های طبیعی ریه اشاره دارد و نشان‌دهنده میزان تمایز (Differentiation) سلول‌ها و به‌طور بالقوه سرعت رشد و تهاجمی بودن تومور است.
برای سرطان ریه غیر سلول کوچک (NSCLC) که عامل اکثر تومورهای پانکوست است، سیستم‌های درجه‌بندی مختلفی وجود دارد، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
- گرید ۱ (G1) یا خوب تمایز یافته (Well-differentiated): سلول‌ها بیشترین شباهت را به سلول‌های طبیعی دارند و معمولاً رشد آهسته‌تری دارند.
- گرید ۲ (G2) یا با تمایز متوسط (Moderately differentiated): ظاهر و رفتار سلول‌ها بینابین است.
- گرید ۳ (G3) یا با تمایز ضعیف (Poorly differentiated): سلول‌ها ظاهر بسیار غیرطبیعی دارند و تمایل به رشد و گسترش سریع‌تری دارند.
- گرید ۴ (G4) یا تمایز نیافته (Undifferentiated): سلول‌ها هیچ شباهتی به سلول‌های طبیعی ندارند و بسیار تهاجمی هستند.
اهمیت: اگرچه درجه‌بندی اطلاعاتی در مورد بیولوژی تومور می‌دهد، اما در سرطان ریه (از جمله تومور پانکوست)، مرحله‌بندی TNM اهمیت بسیار بیشتری در تعیین پیش‌آگهی و برنامه‌ریزی درمانی نسبت به درجه‌بندی دارد.
به طور خلاصه، تومورهای پانکوست ذاتاً تومورهای پیشرفته موضعی (حداقل T3) هستند و مرحله کلی آن‌ها با توجه به درگیری غدد لنفاوی و متاستاز تعیین می‌شود. درجه‌بندی نیز اطلاعاتی در مورد تهاجمی بودن سلول‌ها می‌دهد اما نقش کم‌رنگ‌تری نسبت به مرحله‌بندی دارد.
برای تومور پانکوست به کدام پزشک مراجعه کنیم
- جراحان قفسه سینه (توراکس).
- جراحان مغز و اعصاب.
- انکولوژیست‌ها، از جمله انکولوژیست‌های مدیکال (داخلی)، جراحان انکولوژیست و رادیوانکولوژیست‌ها (متخصصان پرتودرمانی سرطان). تیم پزشکی شما بر اساس اندازه و محل تومور پانکوست، و همچنین اینکه آیا سرطان به نواحی دیگر گسترش یافته است، درمان را توصیه خواهد کرد.
طول عمر بیماران تومور پانکوست
طول عمر بیماران مبتلا به تومور پانکوست بسیار متغیر بوده و عمدتاً به مرحله دقیق بیماری در زمان تشخیص (به‌ویژه درگیری غدد لنفاوی و وجود متاستاز دوردست) و امکان‌پذیری و میزان موفقیت برداشت کامل تومور با جراحی (R0)، اغلب پس از درمان‌های ترکیبی شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، بستگی دارد. اگرچه پیشرفت در این درمان‌های چند رشته‌ای پیش‌آگهی را نسبت به گذشته بهبود بخشیده، اما این همچنان یک تومور جدی با چالش‌های درمانی محسوب می‌شود.
برای بیمارانی که تومور قابل جراحی و بدون گسترش دوردست دارند، نرخ بقای پنج ساله به طور متوسط حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد تخمین زده می‌شود، اما این عدد برای موارد پیشرفته‌تر، غیرقابل جراحی یا متاستاتیک به مراتب کمتر و مشابه سایر سرطان‌های ریه پیشرفته است و پیش‌آگهی دقیق هر فرد باید توسط تیم پزشکی معالج تعیین گردد.
چه سوالاتی از دکتر درباره تومور پانکوست بپرسم
- تومور در کجا قرار دارد؟
- آیا به بافت‌های اطراف گسترش یافته است؟
- آیا به نواحی دوردست بدن من گسترش یافته است؟
- من در چه مرحله‌ای از سرطان هستم؟
- گزینه‌های درمانی من چیست؟
- آیا در طول درمان قادر به کار خواهم بود؟
- درمان معمولاً چقدر طول می‌کشد؟
- پیش‌آگهی من چیست؟
سوالات متداول
تومور پانکوست نوعی سرطان ریه است که در قسمت بالایی ریه (لوب فوقانی) رشد می‌کند و معمولاً به بافت‌های اطراف مانند اعصاب، دنده‌ها و ستون فقرات نفوذ می‌کند.
از علائم رایج می‌توان به درد شدید در شانه، بازو یا دست، ضعف عضلانی، بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن اندام فوقانی، افتادگی پلک (سندرم هورنر) و کاهش قدرت دست اشاره کرد.
بر خلاف بسیاری از سرطان‌های ریه که با علائم تنفسی همراه هستند، تومور پانکوست اغلب ابتدا با علائم عصبی و عضلانی در شانه و بازو ظاهر می‌شود.
برای تشخیص از روش‌هایی مانند سی‌تی‌اسکن، MRI، PET اسکن و نمونه‌برداری (بیوپسی) استفاده می‌شود تا موقعیت دقیق تومور و میزان گسترش آن مشخص شود.
درمان تومور پانکوست بسته به مرحله بیماری می‌تواند شامل شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی باشد. در صورت تشخیص زودهنگام، احتمال موفقیت درمان بیشتر است.
عوامل خطر شامل مصرف طولانی‌مدت سیگار، تماس با مواد سرطان‌زا مانند آزبست، و سابقه خانوادگی سرطان ریه هستند.
